Auteur: Peter Zunneberg

Met een octopus en zeewier (geboetseerd keramisch reliëf)

Toen ze voor Nijmegen herstelt De Nachtwacht gevraagd werd, was Nurzehra Ulukaya nog volop aan het werk voor het project Derde Wal, waarvoor ze onderwaterwerelden maakte. Ergens in  De Nachtwacht trof ze een kip, maar uiteindelijk viel haar keus op het fragment met de hond, waarschijnlijk puur intuïtief, omdat ze nog nooit een hond geboetseerd had. “Ik heb twee versies gemaakt, één waarbij ik dichtbij Rembrandts voorstelling bleef en één die heel dicht bleef bij waar ik mee bezig was.” Het werd de laatste, wat volgens Ulukaya een mooi contrast biedt: de drukke, donkere wereld van Rembrandt tegenover de lichte, stille wereld onder water.” En zo verwelkomen we nu een octopus en plukken zeewier in De Nachtwacht. Maar met een vernuftig detail: wie door zijn oogharen kijkt, herkent nog steeds de contouren van de schildering van Rembrandt.

Nurzehra kwam naar Nederland om kunst te studeren. Rembrandt was de eerste kunstenaar met wie ze kennis maakte. Voor een eindexamenwerkstuk liet ze zich inspireren door De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp. “Als ik het geld had, zou ik die graag bij mij thuis aan de muur hangen. Misschien ook omdat ik aanvankelijk geneeskunde wilde studeren. Maar ik zag op tegen de zwaarte van de studie en misschien ben ik er ook wel te chaotisch voor.”

Ze vindt het werk van Rembrandt vaak donker en soms ook duister. Toen Nurzehra net begon, was haar werk overwegend wit. Maar inmiddels komt er meer kleur in. “Vanuit een gevoel voor esthetiek boetseer ik nu dode vogeltjes, zoals roodborstjes en koolmeesjes. Die hebben al veel meer kleur. Soms zit er ook een ekster tussen en die zijn vooral zwart.” Ze probeert zich een beeld te vormen van haar verdere ontwikkeling. Lachend: “Misschien is mijn werk over tien jaar wel net zo donker als dat van Rembrandt.” 

Instagram: @lilasonntag
Website: nurzehra.com

Het licht in het beeld (acryl op doek)

“Ik was heel blij deel uit te kunnen maken van dit project”, zegt Oussama Diab, “vanwege de bijzondere kans om een direct op Rembrandt geïnspireerd werk te maken.” Oussama is vier jaar geleden in Nijmegen aanbeland als vluchteling uit Syrië, aangekomen in het land van een van zijn grootste inspiratiebronnen. Tijdens zijn kunstopleiding in Damascus leerde hij Rembrandt kennen als de ‘King of Light’. Niet zo maar licht, maar licht van buiten én van binnen.

In het Arabisch hanteren ze twee woorden om licht tot uitdrukking te brengen. Het licht van buiten, van de zon of een lamp, heet douaa, het licht dat van binnen komt noemen ze nour, niet voor niets een geliefde naam voor een nieuwe boreling, meestal voor een meisje. Rembrandt werd door Oussama’s leermeester gezien als een licht scheppende kunstenaar, en dat kan van buiten komen, maar ook van binnen, zoals in De Nachtwacht sommige personages licht lijken te geven. En zie dan maar eens een reconstructie te maken, zoals in dit project. Onmogelijk, zegt Oussama. Wie het stralende licht van binnen tracht vast te pakken, zal het ontglippen. Aan het werk gaan en hopen dat jouw interpretatie iets van dat licht laat schijnen, is volgens hem de beste aanpak. “Je moet niet proberen zo’n beeltenis na te maken. Focus je niet op het licht, want dan lukt het nooit.”

Oussama koos het middelste fragment, omdat daarop de meeste personages figureren. “Ik ben nu veel met portretten bezig. Ik vind het een prachtige uitdaging om Rembrandts beelden om te vormen naar mijn eigen stijl.” Geen sinecure, want dat betekent een omzetting van het realisme in De Nachtwacht naar de impressionistische hand van werken van Oussama. “Geen namaak dus, maar een omvorming, en hopelijk is dat gelukt. Ik ben zelf heel blij met het resultaat.”

Instagram: @oussamadiab

Een ontdekkingsreis in de wolken (olieverf op doek)

Wat valt er op aan fragment B1? De ruimte is goeddeels leeg, met slechts de contouren van de achtergrondarchitectuur in zwart en donkerbruin. Ulrich Suberg is een schilder van vooral portretten en naakten. Hij benutte zijn fragment als ontdekkingstocht, een debuut in het abstractere werk, een nieuwe manier van schilderen met zijn vertrouwde medium olieverf. Zijn enige houvast: de door Rembrandt aangebrachte horizontale en verticale lijnen, en ook het kleurenschema. Binnen deze uitgangspunten ging hij aan de slag, op zoek naar ruimte voor experiment en creativiteit.

Voor de beschouwer zijn de in het oog vallende wolkenvelden wellicht niet meteen thuis te brengen, voor Ulrich vormen de wolken concrete bouwstenen. En niet alleen in dit abstracte werk, ook als hij naakten of portretten maakt, biedt hij de kijker niets anders aan dan ‘wolken’, patronen van licht en donker, schaduwen en halftonen, die wij als kijker omzetten tot de figuren die Ulrich voor ogen heeft. In het begin staan, zoals hij het uitdrukt, altijd de “organische vormen”. Maar waar ze in zijn eerdere werk door de kijker gesmeed worden tot gezichtsuitdrukkingen en silhouetten, daar blijven de vormen in dit fragment de vormen zelf, of de kijker maakt er wolken van, of iets anders: beschouwer én kunstenaar ondergaan een ontdekkingsreis.

Het werken aan dit fragment heeft Ulrich de nieuwe weg geopend om vaker het plezier te beleven te werken vanuit het abstracte, los van een concrete representatie. “Dit zal zeker niet de enige schilderij blijven in deze stijl, er is nog zoveel om te exploreren.”

Instagram: @ulisu83

Een ode aan de nar (mixed media)

In De Nachtwacht zoals die nu in het Rijksmuseum hangt, loopt linksonder een speels figuur het beeld uit. In deze ‘herstelde’ versie van De Nachtwacht krijgt die figuur de ruimte die Rembrandt voor ogen moet hebben gestaan. Voor Wilfred Vissers de kans om het fragment te herscheppen naar het beeld van de meester, althans: zijn vermoeden hiervan. Wilfred werd getroffen door het spottende lachje, de schalkse uitdrukking op het gezicht. “Ik denk dat dit de nar in het tafereel is, de toevoeging van Rembrandt op dit ensemble van de gevestigde orde.”

Het werken aan het fragment motiveerde Wilfred tot diepgaande research van het werk en het leven van Rembrandt. Door zijn werken wordt Wilfred niet werkelijk geraakt, ook niet na deze research, maar des te meer door zijn leven. “Pas nu ontdekte ik de rebelsheid van  Rembrandt, de man die voor het eerst buiten de lijntjes ging, in zijn benadering van het onderwerp, de inzet van technieken die nooit eerder waren beoefend, zoals het krassen in de verf. Vooral dat anders doen spreekt mij aan.”

Zoals vaker in Wilfreds oeuvre, hanteert hij in zijn werken tal van materialen, van textiel tot hout, van metaalsplinters tot papier, en uiteraard een veelheid aan verfsoorten. In dit fragment greep hij voor het eerst naar ijzerdraad, en ook al voor het eerst legde hij zich beperkingen op in het kleurgebruik. “Altijd ging ik heel intuïtief te werk, ik greep wat me voor handen kwam, dacht er later pas over na wat ik eigenlijk creëer.” Nu was het omgekeerd, ook vanwege de groepsopdracht, voor Wilfred ook de opdracht zich te houden aan de lijnen, en de doorloop in de omliggende fragmenten. “Het was voor mij heel goed om eens in een wat strakker kader te werken.”

Instagram: @wilfredvissers
Facebook: FishArt / Wilfred Vissers

“Herhaling en toch onvoorspelbaar” (mixed media op papier)

In zijn vorming tot kunstenaar is Rembrandt voor Willem Meulenbeld een belangrijke inspiratiebron geweest, vooral zijn gewassen inkttekeningen. “Op het oog losjes, maar zó treffend, zeker de mensen en portretten. Ik teken ze nog steeds na om ervan te leren.” De vlakverdeling, beweging en het perspectief in het fragment in de rechter bovenhoek inspireerde Willem tot een bewerking in monoprints met één steunkleur, waardoor uit de compositie van Rembrandt “een nieuwe, moderne vorm” is ontstaan.

”Vaak zoek ik een handeling die ik kan herhalen, maar die ook onvoorspelbaarheid in zich heeft. Dat is ook bij deze serie op papier zo gegaan.” Voor dit fragment heeft Willem twee varianten geselecteerd, in de steunkleuren rood en geel. Hij koos uiteindelijk voor rood. “Die paste het beste in de context van het gehele werk. Het fragment heeft hem tot uitdagingen weten te verleiden. “Het was geen gemakkelijke opgave: ik wilde de structuur van het werk bewaren, maar daarbinnen ook iets nieuws en eigentijds creëren.”