De Nachtwacht in 25 verhalen
Rembrandts Nachtwacht. Ik moet een jaar of tien geweest zijn toen ik hem voor het eerst zag. Maar daar heb ik geen enkele herinnering aan. Wel dat ik met een oom naar het Rijksmuseum ging en hoe ik onder de indruk was van de grandeur van het gebouw. Al snel duizelde het me van alle namen en schilderijen.
De Nachtwacht dus. Ik heb hem daarna nog talloze malen gezien. De laatste jaren wat minder, omdat het toch wel erg druk was op de eregalerij. Misschien heeft ook het streven om iedere basisschoolleerling De Nachtwacht te laten zien daarmee te maken.
2019 was Rembrandtjaar. De beroemde meester is 350 jaar eerder overleden. In dat kader organiseerde het Rijksmuseum een soort wedstrijd, Lang leve Rembrandt. Vanuit de hele wereld werden kunstwerken aangeleverd die op een of andere manier door Rembrandt geïnspireerd waren. Het aantal, bijna 8.400, moet de organisatoren van de wedstrijd overdonderd hebben.
Eén van die inzendingen was Nijmegen herstelt de Nachtwacht. Een ambitieus project, waarbij De Nachtwacht langs strakke lijnen werd opgedeeld in 25 vakken. Even zoveel Nijmeegse kunstenaars werd gevraagd om een fragment te kiezen en daarmee geheel naar eigen inzicht aan de slag te gaan. Het leverde een bont geheel op, variërend van een strak geschilderd stukje muur tot een abstract geboetseerd hondje, en van een ambachtelijk vormgegeven gebrandschilderd raam tot een haast filosofische beschouwing over de gelaagdheid van de 17e-eeuwse schilderkunst.
Maar wat die nieuwe Nachtwacht vooral laat zien is de aandacht voor details. Doordat de 25 kunstenaars zich elk op hun eigen fragment konden focussen, lichtten zij details uit die doorgaans amper aandacht krijgen. Details waardoor ik in ieder geval bij een volgend bezoek aan het Rijksmuseum anders naar De Nachtwacht zal kijken.
Basisschoolleerlingen van Nederland De Nachtwacht te laten zien, is een mooi streven. Maar zou het hen niet net zo vergaan als mij bij mijn eerste ontmoeting? Wie kinderen echt wil leren kijken naar kunst, kan misschien wel beter terecht bij deze nieuwe Nachtwacht, met 25 verschillende verhalen over één schilderij en 25 visies op kunst, dan bij dat ene meesterwerk met zijn alles overweldigende verhaal.
En die 25 verhalen winnen nog aan betekenis, omdat deze nieuwe Nachtwacht is gemaakt naar het schilderij dat Rembrandt aanvankelijk op doek heeft gezet. Vanwege een verhuizing van het doek in 1715 zijn er stroken vanaf geknipt, die niet bewaard zijn gebleven. Gelukkig heeft Gerrit Luidens, een tijdgenoot van Rembrandt, de oorspronkelijk schildering nagemaakt, op een veel kleiner doek, dat nu is te bezichtigen in de National Gallery in Londen. De 25 kunstenaars hebben De Nachtwacht dus niet alleen een nieuwe vorm gegeven, maar ook daadwerkelijk vernieuwd.
Peter Zunneberg
kunsthistoricus